Polska proza homoerotyczna- odświeżanie na siłę?

6 października 2012 Książka  13 komentarzy

Natrafiłam niedawno na nową odsłonę książki, którą czytałam kilka lat temu.

Wydawnictwo nie poprzestało wyłącznie na dodrukowaniu egzemplarzy cieszącej się niegdyś popularnością powieści i zmianie okładki.

Wabikiem miała okazać się treść, wzbogacona o teksty, których ze względu na społeczną cenzurę autor postanowił nie umieszczać w swym dziele.

Prawdopodobnie powyższy fakt nie wywarłby na mnie najmniejszego znaczenia, gdyby nie tematyka utworu.

Jaki jest sens wydawania książek gejów i lesbijek o gejach i lesbijkach dla (nie tylko) gejów i lesbijek?

Czy polska proza homoerotyczna może jeszcze szokować?

I czy opłaca się przerabiać coś, co zyskało status przeboju?

Lubiewo

Michał Witkowski

Kraków 206

Wydanie V, poprawione i uzupełnione

Lubiewo wydane w 2005 roku okazało się bestsellerem sezonu, a z jego autora, Michała Witkowskiego, uczyniło osobę medialną. Manifestacyjny, pretensjonalny, aczkolwiek w pewnych momentach budzący wesołość język to dodatkowy atut książki traktującej o pedalskiej rzeczywistości.

Witkowski w wywiadzie udzielonym Annie Zawadzkiej dla ,,Wysokich Obcasów” powiedział ,,Ani bycia gejem, ani bycia pisarzem nikt ode mnie nie wymagał, przeciwnie- w obu przypadkach było to coś, co mnie odróżniało od reszty”.

Do roku 2009 Lubiewo ukazało się w Wielkiej Brytanii, Francji, Niemczech, Szwecji, we Włoszech, Finlandii, w Czechach, na Litwie, w Rosji, Izraelu, na Ukrainie. Autor wydaje interpretacje swoich utworów w formie audiobooków.

 Na swej stronie internetowej Michał Witkowski zamieścił oświadczenie dotyczące Lubiewa. Dotknęło go to, że środki masowego przekazu informacji tkwią w przekonaniu, iż wywiązały się z obowiązku poruszania kwestii dotyczących homoseksualizmu, nagłaszając związane z nim akcje, publikując lakoniczne artykuły- słowem, traktując problem powierzchownie. To właśnie media, donosząc o narodzinach Lubiewa, miały swój udział w odniesionym przez książkę sukcesie, lecz również poirytowały pisarza, gdyż zbyt wiele uwagi poświeciły wytworzonym przez siebie zjawiskom, nie skupiając się na sylwetce twórcy powieści.

Witkowski obawiał się, że media dorobią jego książce własną koncepcję, ogłoszą ją gejowską deklaracją, gdy tymczasem Lubiewo to opowieść o ciotach, historia ohydnych, niemoralnych, pozbawionych szlachetnych cech ciot, które rzeczywistość przesłaniają wymyślonymi przygodami. Bohaterowie to osoby z podwójnego marginesu- nie dość że klepią biedę, to jeszcze czują pociąg do przedstawicieli tej samej płci.

Lubiewo jest jak znana z dzieciństwa gra Monopol. Przerzucanie stron i zapoznawanie się z ich zawartością przypomina wędrówkę pionka po planszy. Kolejne zdobyte pola, czyhające na gracza pułapki i euforia z wygranej lub też gorzki smak porażki mają swoje odniesienie w wiedzy, którą zgłębia czytelnik wraz ze wzrostem przeczytanych linijek zwiększa się świadomość człowieka i rodzi się pytanie- czy zagłębiać się w to jeszcze bardziej, czy lepiej sobie odpuścić? Jaka nagroda czeka na kogoś, kto dotarł do ostatniej strony?

O czym traktuje Lubiewo, czy jego lektura jest stratą czasu, a może medialny szum wokoło książki o gejach powinien pozostać stłumiony i nigdy nie powrócić z głośnym echem i wreszcie czy ponad trzysta kartek, które wyszły spod pióra Witkowskiego można uznać za powieść czy jako żart grafomana?

Niewiele jest książek, które potrafią zadziwić, nie są schematyczne i swą kompozycją oraz treścią reprezentują odmienny, aczkolwiek interesujący pomysł. Witkowski zaryzykował. Nie dość, że poruszył kontrowersyjną tematykę to zmaterializował swoje myśli i nadał im niecodzienny kształt. Osobom postronnym Lubiewo wydać się może chaotyczną zbitką przypadkowych tekstów, tak jakby autor próbował nadać objętość swej powieści, umieszczając w niej wyjęte z kontekstu frazesy, mające coś tam wspólnego z homoseksualizmem. Przyjrzyjmy się zatem budowie utworu.

Lubiewo składa się z dwóch części. Zanurzonej w szarym PRL-u Księdze ulicy, w której główny bohater noszący identyczne imię i nazwisko jak autor, odbywa podróż w czasie, przysłuchując się wspomnieniom dwóch żyjących ze sobą homoseksualistów- Patrycji i Lukrecji. I drugiej- Ciotowskiego bicza, który przenosi czytelnika z mieszkania wyżej wymienionych bohaterek na plażę w Lubiewie, będącą gejowskim edenem, na której Michalina wraz z najlepszą przyjaciółką, Paulą, przeżywają cielesne i duchowe wzloty i upadki.

Czas rozgrywających się w książce historii obejmuje lata pięćdziesiąte minionego stulecia i zamyka się w roku 2004, zawiera nawet zapiski rozmów dotyczących już wydanego Lubiewa.

Oprócz ,,standardowego” kształtu, tekst przybiera również formę zapisu rozmowy telefonicznej i  internetowego anonsu oraz wiersza, a nawet anegdoty, ogłoszenia, smsa.

Dzięki tym zabiegom czytelnik jest w stanie uwierzyć w to, iż fikcja literacka nabiera odcieni realności, że przeczytane historie mogły wydarzyć się naprawdę, mimo iż autor na wstępie umieścił informację, że wszystkie postaci są fikcyjne.

Każda z części Lubiewa posiada własne podrozdziały. Autor przechodzi z jednej historii do drugiej. Czasem wychodzi mu to płynnie innym razem może być szokiem dla zdezorientowanego czytelnika, dlatego liczne podrozdziały i rozdziały i ich tytuły porządkują i łagodzą owe przejścia.

Lubiewo czyta się jednym tchem. Język narratora i bohaterów to wiązanka przekleństw przeplatana wyszukanymi metaforami i sformułowaniami wyjętymi z powieści z minionych epok oraz wypowiedziami nacechowanymi stylem popularnonaukowym lub czasem i artystycznym.

To, co jednych gorszy innych wręcz zachwyca. Witkowski idealnie dopasowuje styl wypowiedzi do jej charakteru. Za pomocą języka potrafi oddać istotę danego bohatera.

 Pisarz wkłada w usta postaci pojawiających się na kartach powieści cytaty  z Wesela Wyspiańskiego. Nawiązuje do Mickiewicza, MakbetaBiblii.

Nie jest to żadna profanacja wybitnych dzieł. Pisarz, wzorując się na autorce bezpruderyjnych Monologów Waginy, bezwstydnie nazywa intymne części męskiego ciała.

 Postaci cytują również fragmenty utworów, które nuciła kiedyś cała Polska, które przeszły do historii jako szlagiery minionego wieku (Maanam- Cykady na Cykladach, Wojciecha Młynarskiego- Jesteśmy na wczasach, w tych góralskich lasach, Formacji Nieżywych Schabuff- Klub wesołego szampana- ,,to co byś powiedziała, czy coś byś przeciw miała? Drżałabym, drżała, drżałabym, drżała!”).

Nie są to przypadkowe utwory, Witkowski dobierał je adekwatnie do sytuacji, w której znalazł się dany bohater.

Lubiewo, to miejsce, w którym znajduje się plaża dla homoseksualistów, to strefa ujawnienia dla kochających inaczej. Autor interpretuje ją: ,,Nazwa <<Lubiewo>> pochodzi od bezdennej lubieży, w której się tu zanurzamy. Toniemy po prostu, w tej gęstej, ciepłej substancji”.

Właśnie tam główny bohater, Michał Witkowski, wynajmuje u Głuchej Baby pokój, przysłuchuje się rozmowom spotkanych ciot, poznając ich historie, próbuje uwieść mężczyznę, z którym pragnie się zabawić i tam, w Lubiewie, Michał zanurza się we własnym świecie marzeń wraz ze swym przyjacielem- Paulą.

Lubiewo scala Księgę uliczną, mroczną opowieść o odkrywaniu siebie przez Patrycję i Lukrecję o stosunku heteroseksualnych Polaków do kochających inaczej- tych gorszej kategorii z Ciotowskim biczem- jarzmem inności i świadomością własnej seksualności w czasach współczesnych. Wszystko to, co jest wyuzdane, brudne, orgiastyczne i nie do przyjęcia  przez heretyków w Lubiewie staje się odkrytą tajemnicą, której poznanie może nie gwarantuje całkowitej akceptacji gejów, ale przynajmniej oswaja z ich istnieniem.

Michał Witkowski- zwany Michaliną, Michaśką Literatką, Śnieżynką zapisuje rozmowy znajomych homoseksualistów, uwieczniając je na kartach powieści. Postrzega siebie jako intelektualistę, kosmopolitę. Mówi o sobie w rodzaju żeńskim. W marzeniach, snutych razem z Paulą (Pawłem), występuje jako barokowa dama, wicehrabia, bratający się z parobkiem niczym bohater gombrowiczowskiej Ferdydurke. Określa siebie mianem free art peel. Pisuje progejowskie artykuły do prasy- min. Do ,,Aktywisty”. Jest pod wrażeniem prac Germana Ritza, prof. Borkowskiej. Pragnie uprawiać seks z nieznajomym mężczyzną, który go ,,wyrżnie jak burą sukę, sponiewiera, przejdzie jak tornado, zostawi w takim stanie, że nawet nie będzie miał siły, że będzie sponiewierany”.

Jest otwarty na nowe doświadczenia i jednocześnie z nostalgią wspomina przeszłość. Zna się na modzie, jest dobrze zbudowany, wzbudza zainteresowanie wśród gejów i świadomie to wykorzystuje. Za pomocą różnych sposobów próbuje ,,wyrwać atrakcyjne kąski”. Nie kryje się z faktem, iż pisze książkę o środowisku gejowskim. Jednak nie do końca jest pozbawiony wstydu- w aptece nie potrafi się przemóc i kupić leku przeciwko wszom łonowym. Potrafi zjednać sobie sympatię rozmówcy, by ten opowiedział mu o swych najintymniejszych przeżyciach. Zdarza mu się przyznać się do popełnionego błędu i spojrzeć na własne niepowodzenia z dystansem. Z całą pewnością nie jest postacią tragiczną. Wie czego chce od życia i stara się realizować swoje plany.

Zastosowany przez pisarza termin ,,przegięcie”, ,,przeginanie” bohatera, oznacza uciekanie w kobietę, przejmowanie od niej tych cech, których ona się wyzbyła po drodze ku wyzwolenia i uniezależnienia.

Bohaterowie Lubiewa, zwłaszcza ci, których lata młodości przypadały na okres PRL-u to ludzie, którzy potrafili się upodlić byleby tylko dostali to, co owładnęło ich ciałem. Wyczekiwali godzinami w parkach, niektórzy przebierali się za kobiety, śledzili lujów, by chociaż poczuć w ustach smak ich genitaliów. Rzadko kiedy udało im się poderwać trzeźwego mężczyznę i  nie dość, że przełamać wstyd i strach i zaproponować seks w najbardziej upadlającej postaci to często narażali się świadomie na krzywdę ze strony zaczepionych, niedoszłych bądź ,,zaliczonych” kochanków. Często wykorzystywani byli przez tych, którym przynieśli chwilę zapomnienia, bito ich, masakrowano, okradano. Mimo tych wszystkich okropności, prawdziwe cioty nie rezygnowały ze swych lubieżnych wypraw i łowów.

Oprócz bohaterów- zdeklarowanych homoseksualistów, pojawiają się gwałceni przez nich podczas alkoholowego zamroczenia, podstępnie zwabiani lub korzystający z okazji LUJE. Luj to mężczyzna heteroseksualny, którego cioty raczej nie poderwą w ciociobarze, na którego czekają nocą w parku, obserwując jak się zatacza  na skutek spożycia  trunków wysokoprocentowych. Marzą, by dobrać się do jego rozporka, by pieścić jego klejnoty i przez cały czas muszą uważać, aby ich zdobycz czuła się jak prawdziwy mężczyzna. Bo gdy tylko heteroseksualny mężczyzna, poczuje podczas miłosnego aktu odrobinę kobiecości, która go zalewa, wówczas ciota, która się do tego przyczyniła znajduje się w poważnym zagrożeniu.

W powieści pada kilka znamiennych słów, niezwykle istotnych i niezbędnych do zrozumienia przesłania książki. ,,Często dramatem tych osób (gejów) jest to, że mają trudności ze znalezieniem partnera”. Nieczęsto łączą się oni w pary, tworząc związki przypominające typowe małżeństwa, jak ma to miejsce w przypadku Patrycji i Lukrecji. Ci ludzie często borykają się z ciężarem  prawdy o sobie, nie potrafiąc zaakceptować tego kim są lub egzystują pogodzeni z własną innością, stawiają czoła obrońcom moralności, ponosząc przy tym najwyższą ofiarę. Tak było z Łucją Kąpielową, którą zaproszeni przez nią luje związali, bili, zmusili do zjedzenia partyjnej legitymacji, przypalali rozgrzaną lokówką, którą na końcu wykorzystali do jej zgwałcenia. W taki oto sposób zginęła najbardziej znana w Polsce ciota.

Powieść traktuje również o osobistych dramatach drugoplanowych bohaterów. Czytelnik poznaje mężczyznę, który podróżuje z damską torebką i nawet zostaje oskarżony o jej kradzież.

Czy chodzi zatem o to, że mężczyzna-ciota (bo tak naprawdę nie o gejach ale o ich najgorszej odmianie- ciotach traktuje Lubiewo) odczuwa ogromną potrzebę bycia kobietą bo tylko wówczas może czuć się spełniony? Podnieca go to, czego kobieta wyzbyła się, by być szczęśliwą? Homoseksualiści, o których napisał Witkowski podniecają się tym, że są poniżani, że muszą błagać o męski członek, który jak małym dzieciom smoczek, przynosi ukojenie.   Abstrahując od omawianej przeze mnie powieści, ciekawe zjawisko stanowią mężczyźni, używający w samochodach  CB radia. Brudni, spoceni, nieogoleni kierowcy ciężarówek jak i wybalsamowani, pachnący drogą wodą właściciele aut osobowych, rozmawiając na kanale dziewiętnastym, używają zdrobnień: ,,jak ścieżka do Torunia”, ,,Na 205 misiaczki z suszareczką”, ,,lustereczko dla ciebie”, ,,bajo mobilki”. Więc nie tylko homoseksualiści, ale i stuprocentowi heteroseksualni panowie pieszczą się, wykazują swoją zniewieściałość.

 Można stwierdzić, że bohaterowie Lubiewa żyją przeszłością, która wydaje im się o niebo lepsza od rzeczywistości. W PRL-u mało kto przejmował się AIDS, seks bez zobowiązań i zabezpieczenia podnosił poziom adrenaliny i szczęścia. ,,Weterani polskiego pedalstwa” wprowadzają czytelnika w arkany wiedzy nie tyle niebezpiecznej, co ciekawej. Przecież przeciętny heteryk sięgnie po Lubiewo, aby poddać analizie i skonfrontować  z własnymi informacjami wizję gejowskiego świata uwiecznioną przez Witkowskiego.

 Lubiewo ma szokować.

Według mnie to historie z życia wzięte, mniej lub bardziej podkoloryzowane, wypełniające pewną lukę na rynku księgarskim. Czyż trzeba pisać książki dla wzniosłej idei? Czy po prostu można napisać tekst, który dobrze się sprzeda, o którym będzie głośno, dla samego siebie, dla własnej satysfakcji i nieskromnej liczby zer na bankowym koncie?

Sam Witkowski wspomniał w jednym z wywiadów, że ma nadzieję na zarobienie ,,kasy” z Lubiewa, by w spokoju móc oddać się twórczej pasji. Kontrowersyjny temat seksu uprawianego przez osoby tej samej płci jest dla niego istotny, dogłębnie przemyślany, podparty licznymi obserwacjami. Nie jest natomiast sposobem na zaistnienie. Z cała pewnością książka nie powstałaby, gdyby nie fakt, że Witkowski przyznał się, iż jest gejem.

 


Czy na powodzenie książek o lesbijkach i gejach pisanych przez tych, którzy ,,kochają inaczej” wpływ wywiera wyłącznie problematyka?

Czy inne tematy godne uwiecznienia na kartach powieści, opowiadań już się wyczerpały czy straciły moc przyciągania do siebie czytelników?

Czy aby zwrócić uwagę potencjalnych klientów księgarni należy pisać o tematach, o których wciąż mówi się szeptem, albo niewystarczająco głośno?

Przecież w skład współczesnej polskiej literatury homoerotycznej nie wchodzą dzieła wybitne, których autorzy odznaczają się wyjątkowym talentem literackim. Twórcy nurtu gejowskiego i lesbijskiego to często przeciętni męczyciele pióra, którzy wypełniając niszę jaką jest skromny zasób utworów tego typu liczą na zysk, widzą w tym całkiem niezły interes.

Zdaję sobie sprawę z tego, że w ówczesnych czasach mało kto pisze dla przyjemności- przecież książka musi zarabiać na pisarza. Zauważcie, że gdy  na światło dzienne wychodzi książka traktująca o tych, którzy domagają się równości, media tak naprawdę nie interesują się tym, co zostało napisane, ale wręcz bombardują społeczeństwo problematyką homofobii, legalizacją związków, dyskutują o tym, czy homoseksualne pary mają prawo adoptować dzieci, dziedziczyć po sobie majątek, czy partnerzy mogą decydować o życiu drugiej osoby, która znajduje się na łożu śmierci w szpitalu itp. Rzadko kiedy zagłębiają się kwestie tego jaki poziom reprezentuje dana książka, czy można doszukać się w niej wartości czy kupując ją nie stanie się tylko kolejnym zbierającym kurz woluminem zalegającym na półce czy będzie cennym pożywieniem dla duszy literackiego melomana…

Nie da się zaprzeczyć, że literatura tego pokroju jest potrzebna i nie jest ona literaturą niekonieczną, jak kiedyś Kinga Dunin określiła pewne ogniwa literatury. Dlaczego w kanonie lektur licealisty czy gimnazjalisty nie znajdują się pozycje poruszające problem homoseksualizmu i wciąż widocznego i odczuwalnego braku akceptacji dla odmienności? Dlaczego dojrzewający ludzie, którzy prawdopodobnie urodzili się ze skłonnościami do pożądania i kochania przedstawicieli tej samej płci nie uczą się o postaciach, które tak samo jak oni zostały skazane na odmienność? Dlaczego wciąż muszą czytać o heterykach zmagających się  przeciwnościami losu, a nie o ludziach swojego pokroju, którymi również miotają niebezpieczne namiętności? Jeśli uczeń ma się utożsamiać z bohaterem dzieła to dajmy mu możliwość poznania nie tylko bohaterów wzorowych pod względem orientacji, ale również takich, którzy mają odmienne poglądy i skłonności.  Jeżeli społeczeństwo chcemy wychowywać na równych prawach to właśnie w szkole należałoby wprowadzić takie zmiany, które uwzględniałyby obecność w bibliotekach książek autorstwa gejów i lesbijek, o gejach i lesbijkach i nie ograniczałyby się wyłącznie do samego przechowywania tych pozycji, ale również omawiania ich podczas zajęć.

W tym momencie należałoby się zmierzyć z problemem jaki stanowi wybór tego z czym młodzi ludzie mieliby się zaznajomić. Kto i na jakiej zasadzie miałby o tym decydować? Jak sklasyfikować literaturę homoerotyczną? W jaki sposób ocenić czy dana książka spełnia warunki do tego, by mogła być prezentowana na lekcji, by mogła być lekturą a jaka nie? Jakich pisarzy należy polecić czytelnikom, którzy dopiero kształtują swoje literackie gusta, a do których należy ich zniechęcić.

Właściwie dlaczego miałoby się odradzać niektóre ,,dzieła”? Inteligentny czytelnik słysząc miażdżącą recenzję utworu chętniej po niego sięgnie, by na własne oczy przekonać się, że było warto na przekór temu, co mówią krytycy lub wręcz przeciwnie przyznać im rację.

W większości przypadków  można wiele zarzucić estetyce książek o tematyce homoerotycznej. Często okładka, strony tytułowe i czwarta strona zaprojektowane są w taki sposób, iż wydaje się, że albo grafik miał zły dzień, albo wydawca chciał wydać książkę po jak najniższych kosztach. Przecież to wydawcom powinno zależeć na atrakcyjnym wyglądzie książki, który jest zachętą do sięgnięcia po nią ze sklepowej półki.

Ponadto wielu autorów miało problemy z wydaniem swoich utworów. Homofobia po polsku nie ujrzałaby światła dziennego gdyby nie determinacja pisarza oraz protekcja Pełnomocniczki Rządu d/s Równego Statusu Kobiet i Mężczyzn. Sam Michał  Witkowski  (autor Lubiewa) szukał pomocy i znalazł ją w Ministerstwie Kultury, które pomogło mu sfinansować projekt.

Kariera literatury poruszającej wątki homoerotyczne w XXI wieku nabrała ogromnego tempa.  Bycie gejem lub lesbijką stało się sprawdzonym sposobem na zdobycie popularności. Jeśli zatem odkryty zostanie homoseksualista, który zręcznie włada piórem, a na papierze potrafi uwiecznić swoje myśli i na dodatek zyska aprobatę osób, które zechcą wydać jego twórczość, może liczyć na zainteresowanie nie tylko ze strony mediów.

         Współczesny czytelnik, znudzony banalnymi motywami, poszukuje oryginalnego sposobu kreowania literackiej rzeczywistości, a nade wszystko autentyzmu, autobiograficznych informacji, zręcznie wplecionych w fabułę powieści.

Nie ma sprawdzonego przepisu na bestseller, jednak coraz popularniejsze staje się przekonanie, iż tylko sensacja, prowokacja mogą przyciągnąć największą liczbę potencjalnych czytelników. Wszystko to krąży wokoło zasady- ,,Nie ważne, co mówią, ważne, żeby w ogóle mówili”.

Polska proza homoerotyczna nie jest tak silna, by móc stworzyć odrębny nurt. Mało wśród niej książek godnych polecenia. Jednego możemy być pewni, z biegiem czasu stanie się coraz śmielsza, może przekroczy granice dobrego smaku, może wręcz przeciwnie, zyska miano literatury z górnej półki.

li_lia

W październiku 2010r. zostałam mamą. Od tamtej pory godzę domowe i macierzyńskie obowiązki ze swoją pasją- pisaniem. Klawiatura jest moją najlepszą przyjaciółką. Piszę, ponieważ czuję potrzebę okiełznania myśli za pomocą liter.

13 komentarzy w Polska proza homoerotyczna- odświeżanie na siłę?

  • ewanka says:

    W dzisiejszych czasach najważniejsze jest szum medialny :-)

    • li_lia says:

      Nie ważne, co mówią, byle mówili…

  • mentoska says:

    Nigdy nie czytałam żadnej książki z tej kategorii i nie wiem, czy się skuszę.

  • mamaagatki says:

    Mentosko, ja podobnie. Chyba mnie nie ciągnie, żeby przeczytać „Lubiewo”. Jakoś to co wyczytałam tu u Ewy mnie trochę przeraża :) Ale nie dziwię się, że książki o takiej tematyce powstają, przeciwnie, myślę, że będzie ich coraz więcej. To naturalne, w końcu pisze się o wszystkim więc czemu nie o homoseksualizmie?

    • li_lia says:

      Powiem Wam, że swego czasu badałam literaturę homoerotyczną i znalazłam kilka dość interesujących książek. Jednak tak jak napisałam, na razie to nie reprezentuje ona sobą wyższej ligi. A szkoda, bo tkwi w niej ogromny potencjał. No, ale nie każdy musi być Safoną, Konopnicką, Tove Jansson, Jerzym Waldorffem ;)

  • mamaagatki says:

    Bardzo byłam mile zaskoczona gdy po weekendzie znalazłam u Ciebie aż dwie recenzje książkowe :)

    • li_lia says:

      Czekałam na Ciebie :) Miałaś udany weekend Małgosiu?

  • mamaagatki says:

    Niestety nie, Agata ząbkuje… wrrr

    • li_lia says:

      Kochana, życzę Ci sporej dawki cierpliwości, a Malutkiej szybkiego i jak najmniej bolesnego wybijania ząbków.

  • mamaagatki says:

    Z tą cierpliwością to u mnie kiepsko ale gdy widzę, że dziecko cierpi to jeszcze jakieś jej resztki z siebie wykrzesam :) A na poważnie to mam nadzieję, że szybko zęby wyjdą i odzyskam chociaż w miarę spokojne noce.

    • li_lia says:

      Stosujesz jakieś wspomagacze typu żel na bolesne ząbkowanie?

  • mamaagatki says:

    Tak, żele, gryzaczki, twarde przekąski, ziołowe herbatki i w razie czego syrop przeciwbólowy.

    • li_lia says:

      Cały zestaw. Oby chociaż pomógł. Wytrwałości Kochana.

Zostaw komentarz Cancel reply

You may use these HTML tags and attributes: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>